Het mysterie van de Montfoortse schandstenen

Dagelijks passeren honderden voorbijgangers de IJsselpoort, maar slechts een enkeling werpt een blik op de twee aan een ketting bevestigde stenen die vanuit de stad gezien links naast de poort aan de muur van het Oude Stadhuis hangen. Schandstenen.

Montfoort - Al vele decennia hebben zij daar hun plek en weinig mensen weten van hun bestaan. Daarnaast kent slechts een enkeling hun oorsprong en benaming. Peter Versloot, voorzitter van de Montfoortse afdeling van de Stichting Hugo Kotestein herkent dat maar al te goed. “Vele keren per jaar vertel ik het verhaal tijdens Open Monumentendag of tijdens een klassendag, of tijdens tijdens een rondleiding door Montfoort. Van mensen van buiten Montfoort kan ik dat nog begrijpen, maar er zijn nog genoeg inwoners die bij het zien van de stenen een ‘oh, of ah’ roepen, meestal gevolgd door ‘nog nooit gezien’ of ‘nooit geweten’. Als ik dan vraag wat dit voor stenen zouden kunnen zijn, dan komen ook daar heel verschillende antwoorden op. De een denkt dat het werpkeien zijn, waarmee men vroeger vanuit de richting van het stadspark met een grote katapult naar het kasteel schoot. Weer een ander denkt aan kogels of aan roddelstenen, maar niets van dit alles is minder waar.”

Het zijn de zogenoemde schandstenen, een strafinstrument afkomstig uit het middeleeuwse strafrecht. Versloot zegt dat het niet zo vreemd is dat de stenen op deze plek hangen. Het oude Montfoortse stadhuis dateert al van 1375. Het is een van de oudste stadhuizen in de provincie en was in die tijd ook nog eens op een bijzondere plek gesitueerd. Het lag namelijk aan de rand van de stad, terwijl het toch gebruikelijk was om een dergelijk gebouw in het centrum te vestigen. In de Middeleeuwen bevond zich in dit stadhuis ook een rechtbank waar door de zittende magistraten recht werd gesproken. Onder het stadhuis waren zelfs een paar cellen, waarin misdadigers konden worden opgesloten om hun straf uit te zitten.

Net als in de huidige tijd werd ook in de Middeleeuwen recht gesproken ter vergelding. De daaruit voortvloeiende straffen konden bestaan uit het opleggen van een geldboete, een gevangenisstraf of het ondergaan van een schandstraf. Deze laatste vorm van straffen leek de meest milde straf, maar was in die tijd gelijk ook de meest openlijk te ondergane straf. Tussen de 14e en 16e eeuw werden deze straffen voornamelijk opgelegd aan vrouwen, wanneer die werden veroordeeld voor kwaadspreken, schelden, vechten, diefstal, overspel en hoererij. Zij kregen dan een ketting met zware stenen omgehangen waarmee zij dan voor een bepaalde tijd moesten rondlopen. Zo kon iedereen zien dat de betrokken vrouw veroordeeld was.

Het gebruik van schandstenen was een minder gebruikelijke straf dan de in ons land meer toegepaste schandpaal of schandton. Ook aan het stadhuis van het Zeeuwse Veere zijn de schandstenen nog te bewonderen.